Asbestvragen

Asbest is een verzamelnaam voor zes in de natuur gevormde mineralen met een vezelstructuur. Asbest heeft lang bekend gestaan om een aantal goede eigenschappen: het is sterk, slijtvast, bestand tegen basen en hoge temperaturen. Bovendien was het goedkoop. In Nederland zijn veel toegepaste soorten: wit asbest (chrysotiel), blauw asbest (crocidoliet) en bruin asbest (amosiet).

Asbest werd met of zonder een bindmiddel verwerkt tot een grote variatie aan producten. Dit deed men door het te combineren met een bindmiddel zoals cement, karton, lijm of gips. Soms zijn in één product twee of drie verschillende soorten asbest aanwezig. In de loop der tijd vindt door diverse invloeden aantasting van het bindmiddel plaats. Soms vergaat het bindmiddel helemaal.

Grote risico’s

In het verleden zijn asbesthoudende materialen veel gebruikt, bijvoorbeeld in gebouwen en woningen. Later werd algemeen bekend dat asbest grote risico’s voor de gezondheid met zich mee kan brengen.

Wat is asbest?

Er is een belangrijk verschil in de verschillende asbesttoepassingen. Deze kunnen hechtgebonden of losgebonden zijn.

‘Hechtgebonden’ noemen we de asbestmaterialen waarin de vezels stevig in een dragermateriaal verankerd zitten. Als het materiaal in goede staat verkeert, en niet wordt bewerkt of gesloopt, komen er nauwelijks vezels vrij. Een goed voorbeeld  van hechtgebonden asbest vormen asbestcement golfplaten en vlakke platen die in goede staat verkeren.

‘Losgebonden’ zijn de asbesthoudende materialen waarin de vezels niet of nauwelijks aan een dragermateriaal zijn gebonden, zoals spuitasbest, niet-hechtgebonden brandwerend board en zwaar verweerd asbestcement. De vezels kunnen dan gemakkelijk vrijkomen.

Spuitasbest

Spuitasbest is zeer losgebonden asbesthoudend materiaal, dat voor 1978 regelmatig is gebruikt als isolatiemateriaal en als brandwerende laag op staalconstructies, meestal in grote gebouwen. Omdat uit spuitasbest zeer gemakkelijk vezels kunnen vrijkomen, moet het materiaal worden verwijderd of volledig worden afgeschermd.
Hechtgebonden en losgebonden asbest?

Asbest bestaat uit vezels die zich kenmerken door een zeer grote trekvastheid, slijtvastheid en stijfheid. Ook is asbest bestand tegen zuren. De bekendste eigenschap van asbestvezels is dat ze bestand zijn tegen hoge temperaturen: van minstens 400 graden tot meer dan 1000 graden Celsius.

Vanwege al die eigenschappen, en het feit dat asbest bovendien goedkoop was, werd asbest op grote schaal gebruikt als brandwerend materiaal in de bouw en in bijvoorbeeld rem- en frictiematerialen.

Er zijn zes hoofdvormen, waarvan er vaak drie zijn toegepast: chrysotiel, amosiet en crocidoliet. Deze vormen zijn ook bekend als wit, bruin en blauw asbest.

Chrysotiel (‘wit asbest’) is veruit het meest toegepast (ruim 90%), maar ook van amosiet (‘bruin asbest’) en crocidoliet (’blauw asbest’) (samen 10%) zijn in behoorlijke hoeveelheden in verschillende producten op de markt gebracht. Chrysotiel bestaat uit bundels van opgerolde holle vezels. De kristallen van crocidoliet en amosiet vormen lange dunne, massieve naalden.

De enige manier om zekerheid te krijgen is een materiaalanalyse te laten doen door een laboratorium. Aan de buitenkant van een product is vaak niet te zien of het asbesthoudend is. U kunt hiervoor een deskundig adviesbureau of een geaccrediteerd laboratorium inschakelen.

In panden van voor bouwjaar 1994 is vaak asbest toegepast. U krijgt hier een overzicht van bekende toepassingen. Uiteindelijk zal een asbestanalyse door een laboratorium de doorslag moeten geven bij asbestverdachte materialen.

Asbesthoudend cement

Tot in de jaren ’80 is in en om veel huizen asbest toegepast, vaak in de vorm van asbesthoudend cement. Asbestcementplaten bevinden zich het meest in gevels, het dakbeschot, in en rondom schoorstenen, in of bij de cv-installatie, op galerijen van flats en als golfplaat op schuren en garages.

Niet-hechtgebonden brandwerend board is regelmatig toegepast als brandwerend materiaal in met name garages en rondom cv-ketels. Ook in sommige soorten vinylzeil (geproduceerd tussen 1963 en 1980 en verkocht tot en met 1983) en in een bepaald type oude, harde vinyltegels komt asbest voor.

Bovendien kan asbest ook voorkomen in oude huishoudelijke apparaten die warmte uitstralen of aan warmte worden blootgesteld (zoals haardrogers, strijkijzers en warmhoudplaatjes). Meestal kan alleen een materiaalanalyse uitsluitsel geven of een materiaal of product asbest bevat.

Hoe lang is asbest toegepast en sinds wanneer is het verboden?

Asbest is met name na de oorlog veel toegepast, zo tot aan de jaren ’80. Losgebonden asbest, zoals niet-hechtgebonden brandwerend board, is vanaf 1983 vrijwel niet meer toegepast. De beroepsmatige toepassing en verkoop van asbest zijn sinds 1 juli 1993 (nagenoeg) verboden.

Het herkennen van asbest

Alleen in een laboratorium kan met 100 procent zekerheid worden vastgesteld of een materiaal of product asbest bevat. Wel kunt u producten of materialen herkennen waarin mogelijk asbest zit.
Waar kan ik asbest in en om het huis tegenkomen?

Veel voorkomende asbesttoepassingen:

• Asbest in cement:
  cementplaten met asbest zitten meestal in gevels, het dakbeschot, in en rondom schoorstenen en in of bij cv-installaties. Deze platen zitten vaak op galerijen van flats en als golfplaat op schuren en garages.
• Asbest in vinylzeil:
  in sommige soorten vinylzeil en harde vinyltegels komt asbest voor. Het gaat dan om zeil en tegels gemaakt tussen 1963 en 1983. Ook de in die tijd gebruikte lijm kan asbest bevatten.
• Asbest in oude huishoudelijke apparaten:
  asbest kan voorkomen in oude huishoudelijke apparaten die warmte uitstralen of aan warmte worden blootgesteld. Bijvoorbeeld haardrogers, strijkijzers en warmhoudplaatjes.

Voor voorbeelden raadpleeg de foto’s op de website van Kenniscentrum InfoMil.

Foto’s van toepassingen

• asbestcement
• asbest in vloerbedekkingen
• isolatielagen
• spuitasbest
• koordtoepassingen
• asbest in gebruiksproducten

In Nederland is het meeste asbest in de bouw gebruikt. Ook is het gebruikt in installaties en schepen. De beroepsmatige toepassing van asbest is in 1993 gestaakt. Daarom worden bouwwerken van na dat jaar gezien als asbestvrij.

Asbestcement

Nederland verwerkte van de geïmporteerde asbest ruim 80% tot asbestcement producten zoals golfplaten en waterleidingbuizen.

Andere toepassingen

Verder paste men het mineraal toe in diverse andere toepassingen zoals:

• rem- en frictiemateriaal
• isolatiemateriaal
• hittebestendig textiel
• brandwerende platen
• onderlagen van vloerbedekkingen
• in pakkingen en filters van de chemische- en voedingsmiddelen industrie

Men schat dat er zo’n 3.500 asbestbevattende producten (pdf, 2.3 MB)zijn. Deze zijn niet allemaal gedocumenteerd.

Asbest is meestal te herkennen aan de vezelachtige structuur. Vaak heeft het een witte tot lichtgrijze kleur. Wilt u weten waar u asbest in en om het huis tegen kan komen? Kijk dan op de Asbestwegwijzer.

Om zekerheid te krijgen of u te maken heeft met asbest, kunt u het beste een materiaalanalyse laten doen door een laboratorium. Aan de buitenkant van een product is vaak niet te zien of het asbesthoudend is. Schakel hiervoor een  deskundig adviesbureau of een geaccrediteerd laboratorium in.

De risico’s van asbest voor de gezondheid raakten vanaf het begin van de jaren 70 algemeen bekend en erkend. Op grond daarvan is ook de wetgeving aangepast. Het aantal toepassingen van asbest in Nederland is in de jaren 70 dan ook drastisch afgenomen. Hieronder volgt een lijst van relevante jaartallen, die gebruikt kan worden voor het bepalen van de mogelijke aanwezigheid en de mogelijke soorten asbest in een bouwwerk of object:

• 1977: verbod op het gebruik van crocidoliet (blauw asbest).
• 1978: verbod op het spuiten van asbest en daardoor het gebruik als spuitisolatie (spuitasbest is zeer losgebonden en bevat vrijwel pure asbestvezels).
• 1982: productie van asbesthoudende vloerbedekking, asbestpapier, asbest karton en asbesthoudende isolatie en afdichtingsmaterialen gestaakt.
• 1983: producten waarin asbest in losgebonden vorm voorkomt, mogen niet meer worden verkocht.
• jaren 80: de massale toepassing van asbestcementproducten begint af te nemen, maar vooral in de agrarische sector wordt asbestcement nog veel toegepast.
• 1991: verbod op de toepassing van asbesthoudende rem- en frictiematerialen (met uitzondering van die voertuigen waar voor nog geen vervangend materiaal beschikbaar was, zoals vrachtwagens en grote hefinstallaties).
• 1993: verbod op de verkoop en op de beroepsmatige toepassing van asbest.
• 2005: volledig verbod op ondermeer het in voorraad hebben en toepassen van asbesthoudende producten.

Verboden toepassen asbest

Ongeveer 80 procent van alle asbest is gebruikt in de bouw. Het meeste in de vorm van asbestcementproducten. En ongeveer 70 procent van de asbestcement golfplaten is toegepast in de agrarische sector.

Buiten de bouw is asbest onder andere toegepast, tot 1993, in remvoeringen en koppelingsplaten van auto’s, in treinen, schepen, procesinstallaties, gas- en waterleidingbuizen, wegen en consumentenproducten.

De enige manier om zekerheid te krijgen is een materiaalanalyse te laten doen door een laboratorium. Aan de buitenkant van een product is vaak niet te zien of het asbesthoudend is. U kunt hiervoor een deskundig adviesbureau of een geaccrediteerd laboratorium inschakelen.